Czy koty potrafią się nudzić? Neurobiologia kociej motywacji
i znaczenie karmienia w zabawie

Kiedy myślimy o nastrojach kota, często używamy słów „samotny”, „niezależny”, „indywidualista”. Wydaje się jednak, że myślimy o kotach w ten sposób zbyt często. Te wyjątkowe zwierzaki zostały nawiązują silną więź z opiekunem, potrzebują regularnego, wartościowego kontaktu z człowiekiem, a gdy środowisko ich życia jest zbyt ubogie zwyczajnie się… nudzą! Zobacz, jak zapobiegać nudzie u kota poprzez wykorzystanie karmienia w zabawie, tak aby podnieść jego dobrostan, a tym samym samopoczucie.

Co znaczy „nuda” u kota?

W nauce „nudę” u zwierząt rozpoznaje się po zestawie zachowań i zmianie motywacji. Do takich zachowań należą m.in. spadek zainteresowania bodźcami, stereotypie (powtarzalne, pozbawione celu czynności), nadmiernym pielęgnowaniu (overgrooming), apatii. Może jednak być zupełnie odwrotnie – znudzony kot może przejawiać nadmierną aktywność
i zachowania destrukcyjne. U kotów typowymi sygnałami, o których powinien wiedzieć opiekun, są:

• nadmierne lub uporczywe pielęgnowanie (lizanie zwłaszcza brzucha, czasem doprowadzające do miejscowych wyłysień),
• powtarzalne „krążenie” po mieszkaniu lub intensywne próby wyjścia na zewnątrz,
• nagłe nasilenie wokalizacji i „natarczywe” zachowania wobec ludzi,
• utrata zainteresowania zabawkami lub niszczenie przedmiotów.

Badania dotyczące behawioru kotów podkreślają, że brak bodźców i ubogie środowisko (np. nudne, monotonne mieszkanie bez punktów obserwacyjnych, zbyt mało interakcji) koreluje z tymi objawami i z gorszym samopoczuciem kota.

Dlaczego koty szukają stymulacji – neurobiologia motywacji

Motywacja do poszukiwania bodźców i nagród (w tym u kotów) jest silnie związana z systemem dopaminergicznym mózgu. Dopamina odpowiada za przewidywanie nagrody i motywowanie do działania. To dzięki niej kot uczy się, że polowanie na zabawkę lub okrycie ulubionej karmy było wartościowe i warto to powtarzać. Nowe, nieoczekiwane bodźce i zmienność nagrody (np. różne ukryte smakołyki) silniej aktywują system nagrody niż monotonia. To wyjaśnia, dlaczego karmienie w zabawie jest tak efektywnym narzędziem motywacyjnym i dlaczego koty chętnie angażują się w zachowania łowieckie – nawet jeśli oferujemy im zabawki.

Czy kot nudzi się w mieszkaniu?

Istnieją badania, które potwierdzają, że koty niewychodzące częściej niż mające dostęp do zewnętrza, wykazują potrzeby łowieckie w formie zabawy i reagują na wzbogacanie środowiska. Badanie z 2021 r. wykazało, że koty trzymane wyłącznie w doby w większym stopniu angażują się w tzw. predatory play (imitowane polowanie np. podczas zabawy wędką). Sugeruje to, że brak możliwości naturalnego polowania zwiększa potrzebę „udawania łowów” w domu.

Dobrym pomysłem na imitowane polowanie jest także samodzielne wyszukiwanie jedzenia. Badania wskazują, że około 1/3 opiekunów stosuje ukrywanie karmy w różnych kątach domu lub w zabawkach. Rozwiązania te wydają się poprawiać aktywność
i samopoczucie kotów niewychodzących.

Karmienie w zabawie – jak robić to dobrze?

Zabawy typu food puzzles są dowodem na to, że jedzenie i zabawę można połączyć
w prosty i skuteczny sposób. Przeglądy literatury weterynaryjnej i behawioralnej opisują różne typy food puzzles: od prostych mat węchowych, przez obrotowe akcesoria typu „karmniki”, po złożone zabawki poziomowane trudnością. Korzyści udokumentowane
w literaturze to wzrost czasu aktywności w ciągu doby (bardzo ważne w kontekście zapobiegania nadwadze i otyłości), większe zaangażowanie poznawcze, reedukacja stereotypi, a często także lepsze radzenie sobie ze stresem.

Zachęcamy do rozpoczęcia przygody z aktywnym karmieniem kota w sposób łatwy, wykorzystując przedmioty posiadane w domu lub zabawki wykonane samodzielnie. Może to być np. niewielkie kartonowe pudełko, w którym wykonasz otwory, tworząc labirynt na „smakołyki”. Sugerujemy również obsadzenie w roli zdobyczy, standardową karmę Twojego kota, lub – dla zwiększenia atrakcyjności – zastosowanie karmy o innym wariancie smakowym. To dobre rozwiązanie biorąc pod uwagę zwiększoną tendencję do nadmiarowego przyrostu masy ciała wśród kotów niewychodzących. Najkorzystniej więc wydawać jeden lub więcej posiłków w sposób aktywizujący kota lub – w przypadku zastosowania innej karmy – zredukować dawkę bazowego pożywienia.

Jak wprowadzić kota w aktywne karmienie?

1. Zacznij łatwo – wsyp kilkanaście granulek karmy kota do prostego pudełka
   z otworami.
2. Upewnij się, że nie zwiększasz całkowitej liczby kalorii – jeśli masz obawy, jedzenia o niższym poziomie tłuszczów, np. ACANA Highest Protein Indoor Cat.
3. Zwiększaj stopień trudności stopniowo, obserwując, czy kot traci zainteresowanie – w takim przypadku zmień rodzaj zabawki.
4. Rotuj zabawki co kilka dni, ale by utrzymać elementem nowości – wzmacnia to motywację dopaminową.
5. Jeśli kot nie wykazuje zainteresowania zabawą, pokaż mu o co chodzi. Wskaż dłonią poszczególne elementy, wydaj granulki karmy za każdy przejaw zainteresowania i obficie nagradzaj współpracę.

Zabawy dla kota zamiast nudy – dlaczego to działa?

Kocie zabawy typu predatory play odtwarzają sekwencję polowania: obserwacja -> podkradanie się -> skok -> chwyt -> zjadanie. Nawet jeśli kot jest w pełni domowy, ta sekwencja jest jego podstawową „trasą zachowań”. Badana wskazują, że codzienne, krótkie sesje zabaw łowieckich (np. 2x 5-10 min. dziennie z wędką) obniżają stres, zmniejszają frustracje i poprawiają nastrój kota. Zachęcamy do ich wprowadzenia w codzienność Twojego kota, każdorazowo zamykając zabawę podłożeniem pod wędkę kilku granulek karmy. O tym, jak skutecznie bawić się z kotem z domknięciem łańcucha łowieckiego pisaliśmy TUTAJ.

Zamiast dawać kotu wyłącznie „czas wolny”, warto zaplanować aktywności, które przypominają polowanie – możliwości jest wiele.

Co zrobić już dziś, gdy kot się nudzi?

1. Obserwuj sygnały i notuj zmiany w zachowaniu, zabawie i apetycie. Możesz zauważyć wczesne objawy nudy u Twojego kota.
2. Wprowadź zabawy w wyszukiwanie jedzenia. Użyj części dziennej porcji karmy jako nagród w polowaniu. Zacznij od kartonowego pudełka, maty węchowej albo prostej zabawki z dużym otworem.
3. Zapewnij koty codzienne predatory play. Przynajmniej raz dziennie poświęć 5-1 min. na zabawę wędką. Uważaj na zabawy z laserem. Jeśli go używasz koniecznie zakończ sesję fizycznym „zdobyciem” jedzenia, podkładając je ukradkiem pod światło lasera.
4. Urozmaicaj kocie środowisko. Powieś w mieszkaniu solidne półki, umieść drapaki, ułatw dostęp do okien z miejscami. Zapewnij także kotu pudełka
   i kartony, w których może się ukryć.
5. Rotuj zabawki i łamigłówki. Pamiętaj, że nowość aktywuje motywacje. Dawkuj ją z głową.
6. Używaj zapachów. Bezpieczne aromaty (np. kocimiętka) zwiększają kocie zainteresowanie i pomagają mu osiągnąć dobry nastrój.
7. Konsultuj z kocim behawiorystą. Jeśli pojawia się nasilone stereotypie lub agresja, nie wahaj się szukać profesjonalnej pomocy. W pierwszej kolejności jednak zawsze zweryfikuj stan zdrowia kota wykonując kotu badania krwi (morfologia i biochemia).

Czego nie warto robić swojemu kotu? Najczęstsze błędy

Nie zwiększaj dziennej podaży kalorii, wkładając więcej jedzenia lub smakołyków do zabawek. Zdrowiej dla kota będzie użyć części porcji z codziennej karmy. Nie zapominaj także o tym, że monotonia zabija motywacje. Jeśli zabawki leżą stale w dostępnym miejscu lub miska z karmą jest nieustannie pełna, może być Ci trudno zachęcić kota do zdobywania pożywienia. Co ważne, nie wymuszaj zabawy, jeśli Twój kot się boi. Wprowadzaj Wasz nowy rytm dnia stopniowo i z szacunkiem do jego osobniczych preferencji.

Źródła:

Bromberg-Martin E.S., Matsumoto M., Hikosaka O. Dopamine in motivational control: rewarding, aversive, and alerting. Neuron. 2010, 68(5).

Dantas L.M., Delgado M.M., Johnson I., Buffington C.T. Food puzzles for cats: Feeding for physical and emotional wellbeing. J Feline Med Surg. 2016, 18(9).

Delgado M., Bain M. J., Buffington C. T. A survey of feeding practices and use of food puzzles in owners of domestic cats. Journal of feline medicine and surgery 2020, 22(2).

Herron M.E, Buffington C.A. Environmental enrichment for indoor cats. Compend Contin Educ Vet. 2010, 32(12).

Houser B., Vitale K.R., Increasing shelter cat welfare through enrichment: A review, Applied Animal Behaviour Science 2022, 248.